Als ouders van een agrarische onderneming met een opvolger sta je voor een lastige keuze. Je wilt het voor alle kinderen goed doen, maar een bedrijfsovername kan - normaal gesproken - financieel niet haalbaar zijn bij een overdracht tegen de vrije verkoopwaarde. De bedrijfsopvolger moet immers een reële kans hebben om het bedrijf over te nemen en rendabel te exploiteren.
Hoe ga je om met de andere kinderen?
Het is essentieel om de andere kinderen in het overnameproces te betrekken en uit te leggen welke afwegingen eraan ten grondslag liggen om een overname tegen een lagere waarde te laten plaatsvinden. Daarbij is het belangrijk te benadrukken dat de opvolger verplicht is het bedrijf minimaal een aantal jaren voort te zetten. Dit wordt vaak vastgelegd in een vervreemdingsbeding.
Toch kan het voorkomen dat een ander kind het niet eens is met deze aanpak. Elk kind van een erflater heeft recht op de legitieme portie. De legitieme portie is gelijk aan de helft van het wettelijk erfdeel, waarbij eerdere giften aan kinderen ook worden meegeteld.
Rol van de VOF-/maatschapsovereenkomst
De bepalingen in de maatschap- of VOF-akte hebben grote invloed op de vraag of er sprake is van een zakelijke overdracht of van een gift. Als er geen sprake is van een gift, hoeft de bedrijfsopvolger geen liquide middelen uit het bedrijf aan te spreken om de legitieme porties van de andere kinderen uit te betalen.
Uitspraak 2020: geen schenking op basis van maatschapsovereenkomst
In een gerechtelijke procedure uit 2020 stelden zussen dat er sprake was van een gift, omdat de verschillende bedrijfsgoederen niet waren gewaardeerd naar de vrije verkoopwaarde. De rechter oordeelde echter anders. De bedrijfsoverdracht was door vader en zoon exact uitgevoerd volgens de bepalingen en voorwaarde zoals in de maatschapsovereenkomst zijn vastgelegd. Bij de overdracht gaat het om de agrarische onderneming als geheel. De onderneming moet worden gewaardeerd volgens de bepalingen en voorwaarden zoals die in de maatschapsovereenkomst zijn vastgelegd. Daarin staat dat de waardering van de bedrijfsgoederen geschiedt op basis van de agrarische waarde.
Bij een bedrijfsoverdracht op basis van de agrarische waarde gaat het erom dat een rendabele voortzetting van het bedrijf mogelijk blijft. Vader, als uittredende maat, was contractueel gebonden aan de in de maatschapsovereenkomst vastgelegde waarderingsmethode. Dit was een zakelijke overeenkomst waar beide partijen zich aan moesten houden. De rechter stelde dat er geen omstandigheden waren die afwijken van de overeenkomst rechtvaardigden. Bovendien was de overdracht uitgevoerd conform de fiscale richtlijnen.
Uitspraak 2024: wel een schenking op basis van tekst uit ontbinding maatschap
In een andere uitspraak uit 2024 kwam de rechter tot een andere conclusie. Een melkveebedrijf kon worden overgenomen tegen de lagere agrarische waarde en niet tegen de waarde in het economisch verkeer. In de ontbindingsakte in deze casus werd gesproken over een schenking, bevoordeling en afstand doening om niet c.q. kwijtschelding.
Door de zoon kon niet worden aangetoond dat de continuïteit van het bedrijf in gevaar zou komen door het uitkeren van de legitieme portie aan de andere kinderen. Hierdoor oordeelde de rechter dat sprake was van een gift, die moest worden meegeteld bij de berekening van de legitieme portie. Dit had tot gevolg dat de zoon alsnog de legitieme portie aan zijn broers en zussen moest uitbetalen.
Belang van een duidelijke maatschapsovereenkomst
Om te voorkomen dat een lagere waardering van de onderneming tegen de agrarische waarde en niet tegen de vrije verkoopwaarde wordt aangemerkt als een gift, wat tot gevolg zou hebben dat deze wordt meegenomen bij de berekening van de legitieme portie, is het cruciaal om de ontbindingsbepalingen in de maatschapsovereenkomst duidelijk en zakelijk te formuleren. Als de ontbinding van de maatschap conform zakelijke bepalingen en voorwaarden uit de maatschapsovereenkomst worden afgehandeld, dan zal een ander kind veel minder sterk staan als die een beroep zou doen op de legitieme portie.
De volgende punten zijn hierbij belangrijk:
- Waarde van de onderneming: Leg vast dat de onderneming bij ontbinding wordt gewaardeerd naar de agrarische waarde en niet naar de vrije verkoopwaarde. Dit maakt een rendabele voortzetting mogelijk.
- Wederkerigheid: De ontbindingsvoorwaarden waarbij wordt bepaald dat het aandeel van de uittredende maat toekomt aan de voortzettende maat, moeten wederkerig zijn. Deze gelden zowel voor de ouder(s) als voor het voortzettende kind.
- Taalgebruik: Uit de tekst van de maatschapsovereenkomst noch uit de akte van verdeling mag niet blijken dat het de bedoeling is van partijen om de bedrijfsopvolger te bevoordelen. Vermijd woorden als gift, schenking, bevoordeling of kwijtschelding in de maatschapsovereenkomst en de akte van verdeling.
- Vervreemdingsbeding: Stel een vervreemdingsbeding op waarin staat dat, indien de opvolger binnen een bepaalde termijn de overgenomen onroerende zaken vervreemdt, deze verplicht is af te rekenen met zijn ouders of de andere kinderen.
Overleg met alle kinderen
Het betrekken van alle kinderen in het overnameproces en het geven van een goede toelichting is van groot belang. Door open en tijdig te communiceren, kunnen misverstanden en discussies achteraf worden voorkomen.
Terug
